Viva t-“Talibani” tal-ilsien Malti



Evarist Bartolo, il-kelliemi tal-Partit Laburista għall-edukazzjoni, qal li l-Malti m’għandux jibqa’ jintuża għat-tagħlim fl-iskejjel. Minflok l-edukazzjoni jmissha sseħħ biss bl-Ingliż. Imbagħad kompla għaxxaqha meta għajjar lil dawk li ma jaqblux miegħu “Talibani.” Li nesa igħidilna, l-għaref Varist, huwa li fl-Afghanistan kienu t-Talibani li qerdu l-wirt storiku ta’ pajjiżhom, bħalma qed jissuġġerixxi li jagħmel hu f’Malta.



Evarist Bartolo

Il-Partit Laburista u l-ilsien Malti

Għal għexieren ta’ snin, mill-bidu nett tal-Partit tal-Ħaddiema, tista’ tgħid li kien hemm għaqda organika bejn il-Partit u l-ilsien Malti. Fejn in-Nazzjonalisti u l-kleru kienu favur it-Taljan, il-Partit Laburista għaraf l-importanza tal-Malti bħala l-ilsien tal-kotra tal-Maltin ħaddiema. L-ewwel gazzetta tiegħu kienet Il-Kotra, gazzetta bil-Malti. Taħt id-direzzjoni ta’ Gino Muscat Azzopardi u Ġużè Ellul Mercer Il-Kotra nkitbet, mit-twaqqif tagħha fl-1926, bl-ortografija tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti.



Kien mexxej tal-Partit Tal-Ħaddiema – Ġużè Bonnici li, flimkien mal-poeta Rużar Briffa, waqqaf l-Akkademja tal-Malti (Università) fl-1931.



Ġużè Bonnici


Fost il-mexxejja tal-Partit minn dejjem kien hemm kittieba ewlenin li kitbu bil-Malti: Ġużè Bonnici, Ġużè Ellul Mercer, Ġużè Orlando, Gino Muscat Azzopardi, Ġwann Mamo. Kien hemm ħafna oħrajn fi ħdan il-Partit li kkontribwew novelli bil-Malti f’gazzetti bħal Il-Ħmar, Il-Ħmara, Il-Kotra u Doktor Xekkek; fost oħrajn kien hemm Nikol Biancardi, Salvu Pulis, A.M. Galea, John F. Marks, Nazzarenu Carabott u Gaetano Gauci u oħrajn.

Ma ninsewx lil Anthony Mamo, li sar l-ewwel President ta' Malta fl-1974.

Eqreb zmienna hemm Lino Spiteri u Alfred Sant, li għamlu isem mhux biss fil-politika imma anke fil-qasam letterarju.

Ix-Xellug għandu biex ikun tassew kburi.

Allura jkolli nistaqsi: il-Partit Laburista jaqbel mal-kelliemi tiegħu Evarist Bartolo? Ħa nkun ċar: niġi naqa’ u nqum x’jaħseb Joseph Muscat bħala individwu. Li rrid naf huwa x’għandu xi jgħid f’isem il-Partit. Mal-Malti jew kontra l-Malti? Kieku kellu jiġi elett fil-gvern il-Partit, se jibqa’ jżomm l-użu tal-Malti għat-tagħlim fl-iskejjel, jew le?

Ħa nkun ċar biex ħadd ma jgħawwiġli kliemi: m’iniex kontra t-tagħlim ta’ ilsna oħra. Altru! Naqbel ma’ Evarist li t-tfal fl-iskejjel imisshom jitgħallmu tliet ilsna.


Wirt u identità


Malta damet sekli kolonja ta’ ħaddieħor. Minkejja dan, u minkejja li l-klassijiet “għoljin” ippreferew l-ilsna ta’ ħaddieħor, l-ilsien Malti żviluppa bħala lsien uniku. Huwa parti minn dak li jsawwar lill-Maltin bħala Maltin. Huwa l-ilsien li l-parti l-kbira minna nisimgħu minn twelidna.



Tagħrif fuq il-Kitba tal-Malti 1924

M’ilux kont qed naqra l-preżentazzjoni ta’ Noam Chomsky f’Sydney f’Novembru li għadda. Fost oħrajn tkellem dwar l-importanzu tal-ilsien għal dawk il-popli li sfaw maħkumin. Bħala eżempju semma l-poplu Amerikan Indiġenu – il-Wampanoag – li kien tilef u reġa’ kiseb il-lingwa tiegħu:

“Revival of the Wampanoag language has revitalized the tribe. A language is more than just sounds and words. It is the repository of culture, history, traditions, the entire rich texture of human life and society. Loss of a language is a serious blow not only to the community itself but to all of those who hope to understand something of the nature of human beings, their capacities and achievements, and of course a loss of particular severity to those concerned with the variety and uniformity of human languages, a core component of human higher mental faculties.”


Kont taħseb li l-mentalità kolonjali ilna li ħallejnieha warajna, li ż-żmien meta nbaxxu ruħna quddiem l-Italja u l-Ingilterra ilu li għadda. Allura issa sibna sid barrani ieħor – il-Globalizzazzjoni?


Fiż-żmien li l-klassijiet professjonisti u l-kleru kienu ffissati fit-Taljan u mqabbdin ma djul Mussolini, il-Malti kien mitqies bħala l-ilsien tal-kċina. Jekk issa l-Malti ma jibqax jintuża biex it-tfal jitgħallmu suġġetti oħrajn bih, did-darba mhux biss jispiċċa fil-kċina, imma aktarx jgħosfor għal kollox. Iktar u iktar meta tqis f’liema stat ħażin jinsab il-Malti mitkellem illum.

Parti essenzjali mill-ħidma biex inwarrbu l-effetti tal-kolonjaliżmu huwa li l-poplu jibda jistma lilu nnifsu. U biex jagħmel hekk irid jagħraf japprezza l-ilsien tiegħu. Din mhix sempliċi kwistjoni ta’ kburija, għalkemm importanti li nkunu jew li nsiru kburin b’dak li hu tajjeb fina. Lanqas mhi biss kwistjoni li nfittxu dak li jagħmilna differenti minn ħaddieħor, għalkemm lanqas ma jfisser li nwarrbu dak li hu tagħna. Ifisser li jekk ma ngħożżux dak li hu tagħna, allura ovvju li ma nistmawx lilna nfusna: stat imwiegħer li kull poplu maħkum jissielet kontrih biex ikun jista’ jieħu rajh f’idejh.

Ħasra li dawn l-argumenti qed ikollna nerġgħu nisħqu fuqhom fi tmiem is-sena 2011.

Ħsibijiet dwar prinċipji tat-tagħlim

1984 - Żieda mat=Tagħrif

F’artiklu jismu “The Mother-Tongue Dilemma in Education Today”, fil-Folju numru 6 Lulju-Settmbru tal-Education Sector Newsletter tal-UNESCO naqraw:

“Years of research have shown that children who begin their education in their mother tongue make a better start, and continue to perform better, than those for whom school starts with a new language.”



1992 - Aġġornament tat-Tagħrif fuq il-Kitba tal-Malti (1924)



Hemm raġunijiet pedagoġiċi sodi għala huwa importanti li t-tfal fl-isklola l-ewwel jibdew jitgħallmu b’ilsienhom, mhux b’ilsien barrani. Il-ħila tal-moħħ biex jaħseb tibda tiżviluppa fl-ilsien nativ, l-ilsien li jitwieldu bih, biex ngħidha hekk. Meta t-tfal jaslu biex jibdew l-iskola, huwa dan l-ilsien li jafu jitkellmu u jaħsbu bih. Allura huwa b’dan l-ilsien li se jkunu kapaċi jitgħallmu kunċetti ġodda, i.e. is-suġġetti tal-iskola. U huwa bl-ilsien li ġa jafu jitkellmuh li se jkunu kapaċi jifhmu u jitgħallmu l-proċess tal-qari u l-kitba. Jiġifieri se jkunu jistgħu jagħmlu użu minn dak li ġa jafu biex bih jitgħallmu ħwejjeġ ġodda.



Nafu li t-tfal kapaċi jitgħallmu jitkellmu b’iktar minn ilsien wieħed biss. Allura l-introduzzjoni ta’ ilsna oħra jista’ jibda minn żmien bikri; imma bħala suġġett għalih waħdu biss, u għall-ewwel fuq livell mitkellem biss. Mhux bħalma jagħmlu għadd ta’ skejjel, li mill-ewwel jum fl-iskola t-tfal mistennijin jitgħallmu s-suġġetti kollha (ħlief forsi l-Malti) bl-Ingliż.



Ladarba jaqbdu sewwa s-suġġetti kollha bil-Mali mitkellem u miktub, u jkunu qabdu art bl-Ingliż mitkellem, jkunu jistgħu jibdew jitgħallmu jaqraw u jiktbu bl-Ingliż.



2008 - Deċiżjonijiet 1



Meta fl-aħħar ikun deċiż li jridu jibdew jitgħallmu xi suġġetti bl-Ingliż, issa jkunu kapaċi jifhmu x’inhuma jitgħallmu. U mhux jeħlu fl-eżamijiet għax mhux kapaċi jifhmu l-mistoqsijiet.



Lejn tagħlim aħjar



Jekk it-tfal, fl-iskejjel, jitgħallmu l-Malti biss bħala lsien, jekk għat-tagħlim ta’ suġġetti oħrajn jużaw biss l-Ingliż, il-parti l-kbira tagħhom lill-Malti se jarawh bħala lsien tat-tieni klassi. U ftit ftit jibdew iwarrbuh għax jassumu li m’hemmx ħtieġa tiegħu, li bih mhumiex se jagħmlu progress, mhumiex se jimxu ‘l quddiem fil-ħajja. Avolja l-Ingliż aktarx ma jkunux tgħallmuh sewwa.



Għall-kuntrarju, jekk il-Malti jitgħallmuh sewwa bl-użu tiegħu fis-suġġetti kollha, allura se jkunu jistgħu jitgħallmu ħafna aħjar kemm l-Ingliż kif ukoll ilsna oħrajn.